Legionella: ziekte, soorten, wetgeving, preventie

Historie

In Nederland zijn er twee grote legionella-uitbraken geweest. De eerste was in 1999. Toen werden 200 mensen ziek op de Westfriese Flora. 32 mensen kwamen te overlijden. De legionellabesmetting kwam door bubbelbaden. De tweede uitbraak was in 2006. Twee mensen overleden bij een legionella-uitbraak in het Post CS-gebouw in Amsterdam. Daarnaast liepen vier mensen zwaar lichamelijk letsel op.

Een legionellabesmetting uit zich in een longontsteking (pneumonie). In 2017 werd bij 561 Nederlanders legionellapneumonie, ofwel legionellose, geconstateerd. Omdat niet bij alle longontstekingen op legionella wordt onderzocht, is het werkelijke aantal legionellabesmettingen niet bekend. Schattingen lopen echter uiteen van 1.400 tot 4.000 – 7.000 legionella-patiënten per jaar.

Besmetting, ziekte en behandeling

Een legionellabacterie groeit het liefst in watersystemen. Door verneveling komen er kleine waterdruppeltjes, met legionellabacteriën, in de lucht. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij douches, whirlpools, maar ook bedrijfsprocessen. Mensen kunnen ziek worden van het inademen van de legionella-bacteriën. De ziekteverschijnselen verschillen van een fikse verkoudheid (legionellagriep) tot een flinke longontsteking (legionellose).

Mensen kunnen elkaar niet met legionella besmetten. Ook van het drinken van met legionellabacteriën is ongevaarlijk. Bij snel toedienen van antibiotica is legionellose goed te behandelen. De genezing duurt enkele weken. Echter, als een legionella-infectie niet goed of niet op tijd wordt behandeld, kunnen patiënten overlijden.

De bacterie

Zowel in aarde als water leven legionellabacteriën. De bacterie gebruikt amoebe (protozoa) als gastheer om zich in bescherming te vermenigvuldigen. Binnen het menselijk lichaam worden juist alveolaire macrofagen als gastheer gebruikt. Er zijn verschillende soorten legionella, maar alleen deze soorten zijn gevaarlijk voor de volksgezondheid:

Petrischaaltje met legionella

L. anisa;
L. birminghamensis;
L. bozemanii;
L. cincinnatiensis;
L. dumoffii;
Legionellaerythra;
L. feeleii;
L. gormanii;
L. hackeliae;
L. jordanis;
L. lansingensis;
L. longbeachae;
L. maceachernii;
L. micdadei;
L. oakridgensis;
L. parisiensis;
L. pneumophila;
L. sainthelensi;
L. tusconensis;
L. wadsworthii;
L. waltersii.

Niet alle legionellasoorten zijn even gevaarlijk. Legionella pneumophila serotype 1 veroorzaakt 70% van de ziektegevallen. Daarnaast veroorzaakt Legionella pneumophila serotype 2-14 zo’n 20-30% van de ziektegevallen. Legionella species/legionella non-pneumophila is een verzamelnaam van alle legionellasoorten. Deze veroorzaken slechts 2-11% van de ziektegevallen.

Vermenigvuldiging van legionella

De bacterie legionella vermenigvuldigt zich makkelijk in waterinstallaties met een watertemperatuur tussen 25° C en 50° C. Een legionellabacterie probeert zich in de biofilm (slijmlaag) te vestigen. Deze biofilm zit aan binnenkant van leidingen of in het bezinksel op de bodem van leidingen en reservoirs. Afhankelijk van de doorstroming van water, het leidingmateriaal en de waterkwaliteit kan de biofilm zich sneller ontwikkelen.

Legionellawet- en regelgeving

Volgens het Bouwbesluit, het Drinkwaterbesluit en de aansluitvoorwaarden van de waterleidingbedrijven moeten drinkwaterinstallaties voldoen aan NEN 1006. Deze norm schrijft het ontwerp en het beheer van drinkwaterinstallaties voor. Hiermee wordt mede voorkomen dat legionellabacteriën kunnen groeien.

Het Drinkwaterbesluit hoofdstuk 4 en de Ministeriële regeling legionellapreventie gaan specifiek in op legionellapreventie. Eigenaren van prioritaire instellingen zijn bijvoorbeeld verplicht een legionellarisicoanalyse uit te voeren. Toch moeten ook overige bedrijven, volgens het Drinkwaterbesluit artikel 19 (Zorgplicht), zorgen voor een deugdelijke installatie. Proceswaterinstallaties, waaronder ook koeltorens, vallen onder de Arbowet. Legionellapreventie staat beschreven in AI-blad 32. Daarnaast worden koeltorens door de gemeente geregistreerd.

Legionellapreventie

Legionellapreventie is erop gericht om groei van legionellabacteriën tegen te gaan. Hiervoor hanteert Hydroscope een uniek vier stappenplan. Dit concept heeft zich inmiddels bewezen. Zo wordt er tijdens het eerste bezoek bij 23% van onze klanten een normoverschrijding geconstateerd. Na een goede opvolging van de wetgeving geeft Hydroscope een legionellaveiligheidsverklaring af. Hierdoor wordt bij deze installaties slechts in 8% van de gevallen een normoverschrijding geconstateerd.