Amoebe
Legionella vermenigvuldigt zich het liefst in een rustige omgeving. Ze nestelt zich daarom in een eencellig dierlijk organisme, een amoebe. Amoebes bevinden zich in de biofilm. Biofilm is een slijmvormig laagje aan de binnenkant van de leiding. KWR, het onderzoeksinstituut in eigendom van de Nederlandse drinkwaterbedrijven, heeft veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen legionellagroei, amoebes en biofilm. Hoe meer biofilm aanwezig is, des te meer legionellagroei kan plaatsvinden. Paul van der Wielen, expert microbioloog bij KWR, leidt een onderzoeksgroep die alles onderzoekt op het gebied van biologische activiteit in drinkwater. Hij legt uit wat bepalend is voor de ontwikkeling van biofilm en legionella.
Biologische stabiliteit van water
In Nederland wordt gestreefd naar biologisch stabiel drinkwater. Biologisch stabiel drinkwater is drinkwater waarin tijdens distributie niet of nauwelijks nagroei van micro-organismen (dus ook legionella) optreedt. Hierdoor is het niet nodig om schadelijk chloor te doseren, zoals dat bijvoorbeeld in Amerika gebeurt. De biologische stabiliteit van drinkwater wordt bepaald door de hoeveelheid gemakkelijk assimileerbaar organisch koolstof (AOC) in het water en de biofilmvormingssnelheid (BVS) van het drinkwater. De drinkwaterbedrijven streven naar een AOC-waarde beneden 10 μg ac-C/l. De typische waarden voor AOC zijn < 2 μg ac-C/l voor drinkwater gewonnen uit aeroob grondwater en < 20 μg ac-C/l voor drinkwater gewonnen uit oppervlaktewater. De BVS wordt bepaald door te meten hoe snel biofilm zich ontwikkelt in een biofilmmonitor die wordt doorstroomd met het te onderzoeken drinkwater. De drinkwaterbedrijven streven naar een BVS-waarde beneden 10 pg ATP cm-2 dag-1. De typische waarden voor BVS zijn ~ 1 pg ATP cm-2 dag-1 voor drinkwater gewonnen uit aeroob grondwater en < 20 pg ATP cm-2 dag-1 voor drinkwater gewonnen uit oppervlaktewater.
Leidingmateriaal
Leidingmaterialen kunnen groeibevorderende stoffen afgeven waar micro-organismen op kunnen groeien. KWR heeft een methode ontwikkeld voor het bepalen van de groeibevorderende van materialen, genaamd de biomassaproductiepotentie (BPP). De mate van afgifte van groeibevorderende stoffen verschilt tussen materialen, waardoor ook de BPP tussen materialen varieert. Ditzelfde geldt ook voor de mate van legionellagroei. Het omslagpunt waar groei van L. pneumophila kan plaatsvinden ligt rond een BPP van 400 pg ATP cm-2. De tabel hieronder geeft een indicatie van de BPP-waarden van verschillende materialen.
| Materiaal | BPP |
| RVS | 45 – 50 |
| Koper | 100 – 193 |
| PVC-C | 119 – 417 |
| PVC-U | 82 – 365 |
| PVC-P | > 10.000 |
| EPDM | 4.129 – > 10.000 |
| SBR | 6.281 – > 10.000 |
| PE-40 | 463 – 1.542 |
| PE-80 | 355 – 1.750 |
| PE-100 | 544 – 1.750 |
| PP | 352 – 1.393 |
Paul van der Wielen adviseert terughoudend te zijn in het gebruik van PEX- en PE-leidingmateriaal, omdat veel van deze materialen een BPP hebben die hoger is dan 400 pg ATP cm-2 en daardoor de groei van L. pneumophila mogelijk kunnen bevorderen. Hij maakt daarbij wel de kanttekening dat dit niet voor alle PEX- en PE-materialen geldt. Het is daarom aan te bevelen om de BPP-waarden van leidingmaterialen bij de fabrikant op te vragen. In de markt bestaat namelijk het misverstand dat KIWA-gekeurde materialen niet of nauwelijks tot legionellagroei kunnen leiden. Een KIWA-keur zegt echter niets over legionellagroei.
Temperatuur
De combinatie van biologische stabiliteit en het gebruikte leidingmateriaal geeft een goede indicatie voor de mate van legionellagroei. Daarbij moet natuurlijk ook de watertemperatuur in ogenschouw worden genomen. De minder gevaarlijke kweekbare legionellasoorten groeien tussen 21ºC en 49ºC. De gevaarlijke soort Legionella pneumophila groeit tussen 28ºC en 43ºC, waarbij het optimum rond de 37ºC ligt. Temperatuurbeheer van de drinkwaterinstallatie blijft daarom, naast de biologische stabiliteit en het gebruikte leidingmateriaal, ook een belangrijke beheersmaatregel.
